کنفرانس پاریس درباره حمید نوری؛ وقتی خبر کشته شدن مهسا امینی آمد

همزمان با برگزاری کنفرانسی درباره اصل صلاحیت جهانی در رسیدگی به جرائم بین‌المللی که با محوریت دادگاه «حمید نوری»، روز  ۲۵ شهریور در شهرداری پاریس برگزار شد، خبرها حاکی از کشته شدن «مهسا امینی» پس از بازداشت توسط گشت ارشاد بود. این کنفرانس با یادی از مهسا امینی به عنوان تازه‌ترین فردی که قتل‌ او به دلیل خشونت جاری علیه زنان توسط جمهوری اسلامی اتفاق افتاده، آغاز شد. 

***

«عدالت دموکراتیک در مواجهه با جنایت سیاسی پنهان نگه داشته شده»، عنوان کنفرانسی بود که با همت جمعی از کنش‌گران عرصه دادخواهی و حمایت شهرداری پاریس، ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ در محل شهرداری برگزار شد. محور این کنفرانس، درباره محکومیت «حمید نوری» به حبس ابد در دادگاه «استکهلم» به‌ دلیل نقش او در کشتار جمعی تابستان ۱۳۶۷ بود. 

این کنفرانس با مباحثی از جمله عدالت جهانی، اصل صلاحیت جهانی در رسیدگی به جرائم بین‌المللی، حقوق بشر و حقوق زنان در ایران، زندان، سرکوب و اعدام و همچنین وضعیت خانواده‌های زندانیان سیاسی، با کشته شدن «مهسا امینی» همزمان شد. مهسای ۲۲ ساله از سقز در کردستان برای سفر به تهران رفته بود و که پس از بازداشت توسط گشت ارشاد به کما رفت و جان داد. مرگ او در جریان برگزاری این کنفرانس خود تازه‌ترین مستند بر ادامه‌ جنایت‌های جمهوری اسلامی علیه زنان شد. 

«شهلا شفیق»، نویسنده، پژوهش‌گر و جامعه‌شناس از برگزارکنندگان این کنفرانس و یکی از سخنران‌های آن در گفت‌وگو با «ایران وایر» یادآور شد که روش برخورد جمهوری اسلامی از ابتدای تاسیس تاکنون با هر مساله‌ای، «ترور، قتل و حذف» بوده است: «ما امشب از قتل‌های دهه شصت، کشتار جمعی ۶۷، قتل‌های زنجیره‌ای، ترورها و حقوق زنان صحبت کردیم. خبر قتل مهسا را برای مخاطبان فرانسوی که هرکدام سرشبکه‌های رسانه‌ها و جامعه مدنی هستند، بیان کردیم. ترور و سرکوب در ذات حکومت ایدئولوژیک توتالیتر است. تازه‌ترین تراژدی، مهسا بود. تا چه زمانی این قتل‌ها و حذف‌ها ادامه خواهد داشت؟» 

اصل صلاحیت جهانی در جرایم بین‌المللی 

طبق برنامه‌ این کنفرانس، «هلن بیدار» Helene Bidard، معاون شهردار پاریس نخستین سخنران بود. او ضمن آن‌که دادگاه «حمید نوری» را اقدامی موثر و قابل‌ توجه در عرصه بین‌الملل برای جلوگیری از بی‌کیفرماندن جنایتکاران دانست، درباره نقض حقوق بشر در ایران و لزوم هوشیاری نسبت به آن صحبت کرد؛ او از خشونت و سرکوب زنان در ایران یاد کرد و به زنانی پرداخت که به دلیل صرفا زن بودن یا فعالیت‌های سیاسی زندانی و چه‌بسا اعدام شده‌اند. 

سخنران بعدی، «فرانسواز بلیویه» Francoise Bellivier، استاد حقوق دانشگاه «سوربن» و از مسئولان فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر بود که درباره اهمیت تاریخی محکومیت «حمید نوری» در پرتو اصل «صلاحیت جهانی» صحبت کرد. 

او ضمن ارائه تاریخچه‌ای از چگونگی به‌وجود آمدن این اصل، یادآور شد که این مساله در برخی از کشورها مثل فرانسه به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. اگرچه فرانسه در سال ۲۰۱۰ به اساس‌نامه «رم» پیوسته است که منجر به تشکیل دیوان کیفری بین المللی شده اما شروطی برای بررسی جرایم بین‌المللی دارد که اگر حمید نوری به پاریس سفر کرده بود، دستگیری و محاکمه‌اش دشوار می‌شد. 

به عنوان مثال، یکی از شروط فرانسه لزوم داشتن اجازه اقامت متهم در خاک این کشور است و اگر متهمی صرفا از خاک فرانسه عبور کند (مثل مورد حمید نوری و سوئد) دستگیری و محاکمه‌اش دشوار خواهد بود. 

این استاد حقوق، همچنین درباره بازداشت حمید نوری گفت که تنها وقتی می‌توان پرونده یک متهم به جرایم بین‌المللی را زیر سوال برد که او به زور به کشور دیگری برده شده باشد و بحث فریب، ربطی به پرونده نخواهد داشت. 

بسیاری پس از بازداشت نوری مطرح کرده بودند که او فریب یکی از خویشاوندانش را برای سفر به استکهلم خورده است و در زمان ورود به استکهلم بازداشت شده است.

ثبت و مستندسازی جنایت‌های جمهوری اسلامی 

«لادن برومند» تاریخ‌نگار، بنیان‌گذار و عضو هیات مدیره بنیاد «عبدالرحمن برومند»، دیگر سخنران این کنفرانس بود. این تاریخ‌نگار ضمن یادآوری ترور پدرش در پاریس، به اهمیت مستندسازی جنایت پرداخت. او یادآور شد که در روند دادگاه حمید نوری، به گزارش‌های «جفری رابرتسون» در خصوص ثبت جنایت‌های دهه شصت و کشتار جمعی ۶۷ در همکاری با بنیاد برومند استناد شده است. این بنیاد در بخش «امید» سازمان، هویت و روایت جان باخته‌های جنایت‌های سیاسی جمهوری اسلامی را ثبت کرده است. 

سخنران بعدی «ایرج مصداقی» است؛ نویسنده و فعال حقوق بشر و عامل بازداشت حمید نوری که در صحبت‌هایش به روایت بازداشت، حبس، شکنجه و آزار خانواده‌اش پرداخت. او از یاران اعدام‌شده‌اش نام برد و عنوان کرد وقتی زیر شکنجه بود و زندانیان سیاسی را پس از حضور مقابل هیات مرگ اعدام می‌کردند، آرزو داشت یک روز عاملان آن کشتار در برابر دادگاهی عادل، قرار بگیرند. پس از نزدیک به ۴۰ سال آرزوی او درباره تنها یکی از عوامل آن کشتار جمعی به وقوع پیوسته است. مصداقی یادآور شد که نباید اجازه داد جامعه‌جهانی از وضعیت حقوق بشر در ایران غافل بماند. 

مادران خاوران؛ حافظان حافظه 

«رضا معینی» مسئول میز ایران و افغانستان گزارشگران بدون مرز، بنیان‌گذار سایت بیداران، زندانی سیاسی سابق و عضو خانواده اعدام‌شدگان ۶۷ سخنران بعدی این کنفرانس بود. او ضمن یادآور شدن از اهمیت مستندسازی جنایت‌های جمهوری اسلامی که محور سایت «بیداران» است، درباره اقدامات خانواده‌های زندانیان سیاسی و اعدام‌شده‌های آن تابستان خونین، به عنوان گام مهمی علیه فراموشی صحبت کرد. 

این فعال حقوق بشر گفت که اقدامات خانواده‌های زندانیان دهه شصت برای مبارزه با مرگ، مبارزه با فراموشی بود. مبارزه و مقاومت مادران خاوران به باور او پیش از آن‌که فرزندان‌شان اعدام شوند، از مقابل زندان‌ها آغاز شد. خصوصا که تجربه آن‌ها از زندان‌های زمان شاه می‌آمد. به گفته او هسته نخستین مادران خاوران، مادران زندانیان سیاسی دوران پهلوی بود: «حافظان حافظه، مادران هستند.» 

رضا معینی در صحبت‌هایش به اطلاعیه اخیر سازمان گزارشگران بدون مرز اشاره کرد که خواستار پاسخ‌گو کردن «ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران و عضو هیات مرگ شد که قرار است طی روزهای آتی، در نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک حاضر شود. 

او یادآور شد که تمامی کشورها خصوصا فرانسه که جنایت علیه «روح‌الله زم» از آن غاز شد، بایستی نسبت به پاسخ‌گو کردن ابراهیم رئیسی اقدامی جدی انجام دهند. روح الله زم، مدیر کانال تلگرامی «آمدنیوز» مقیم فرانسه بود. او در جریان سفری از فرانسه به عراق از سوی ماموران امنیتی ایران ربوده شد و پس از محاکمه‌ای که آئین دادرسی در آن رعایت نشده بود به اعدام محکوم و مدتی بعد به دار آویخته شد.

محکومیت نوری، اقدامی بزرگ برای دادخواهی 

در بخش پایانی کنفرانس، «الان دیوید» Alain David، فیلسوف و مدیر کمیسیون تاریخ، حافظه و حقوق بشر «ایکرا» و «شهلا شفیق» درباره اسلام سیاسی و اسلام‌گرایان صحبت کردند. شهلا شفیق در سال ۲۰۰۲ کتابی درباره زندان و پیرامون جان به‌دربردگان  دهه شصت منتشر کرده است که بعدتر به فارسی نیز منتشر شد. این سخنران‌ها محکومیت نوری را اقدامی بزرگ برای دادخواهی برشمردند. 

همچنین «لادن بازرگان» خواهر «بیژن بازرگان» از اعدام‌شده‌های کشتار جمعی ۶۷ که از شرکت‌کنندگان این برنامه بود، به دعوت شهلا شفیق روی سن آمد و درباره برادرش، آزار خانواده‌اش و شهادت‌هایش در دادگاه حمید نوری صحبت کرد. 

«شیرین عبادی» حقوق‌دان و برنده جایزه صلح نوبل، «سوفی بسیس» Sophie Bessis، پژوهشگر و نویسنده و «خدیجه شریف» Khadija Cherif، جامعه‌شناس و فمینیست تونسی نیز با ارسال پیام‌های ویدیویی موفقیت جنبش دادخواهی را در بازداشت و محکومیت حمید نوری، پیروزی بین‌المللی دانستند. 

در این کنفرانس «سیامک نادری» از جان به‌دربردگان کشتار ۶۷ دو شعر از شعرهایش را خواند و سه شعر از شعرهای «نصیر نصیری» از زندان سیاسی دهه شصت که در زندان سروده شده بود، خوانده شد. ایرج مصداقی شعرهای نصیر نصیری را در زندان حفظ کرده بود و پس از آزادی آن‌ها را منتشر کرد. 

کنفرانس با این جملات پایان یافت: «هر چه تاریکی از ما/ ستاره می‌چیند/ باز هر شب/ بر شاخه گل داریم/ چه شکوهی دارد/ راز سرسبزی و سرشاری ما.» 

لزوم بیان حقیقت سرکوب در ایران مقابل بی‌توجهی جامعه جهانی 

شهلا شفیق پس از پایان این کنفرانس، به چند سوال «ایران وایر» درباره اهمیت برگزاری این برنامه برای شهروندان فرانسوی پاسخ داد: «ما باید مسایل ایران را از محدوده ایرانی‌ها بیرون بیاوریم و تصویر حقیقی به جامعه‌های میزبان خود ارائه دهیم. فرانسوی‌ها به طور مثال به شکل کلی می‌دانند در ایران چه خبر است، اما همین‌جا معاون شهردار پاریس گفت تازه امشب متوجه شده است که حقیقت چیست. باید این حساسیت را در جوامع غربی ایجاد کنیم تا فریب لابی‌های جمهوری اسلامی را نخورند. این مسئولیت خود ماست.» 

این جامعه‌شناس به رویکرد غربی‌ها در خصوص مسایل مربوط به شرق و خصوصا ایران پرداخت: «غربی‌ها به کمک لابی‌های جمهوری اسلامی مسایل ایران را به فرهنگ و مذهب ربط می‌دهند. در حالی‌که به عنوان نمونه در کشتار ۶۷ از همه طیف کشته شدند؛ حتی مجاهدین و فرقان که خودشان مسلمان بودند. ما باید بتوانیم با برقراری دیالوگ با جامعه میزبان حقیقت ماهیت جمهوری اسلامی را عیان کنیم که ذات آن تهدید، شانتاژ، گروگان‌گیری، ترور، قتل، کشتار جمعی و حذف است.» 

او همچنین به مساله حقوق بین‌الملل پرداخت که ابزارهایی برای محکوم کردن جنایت و جنایتکاران در اختیار مبارزان قرار داده است: 

«ما باید این ابزارها را بشناسیم و در هر پرونده‌ای بیاندیشیم چگونه می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم. امشب یک قدم کوچک برای برقراری دیالوگ و یافتن همراهان بود. این‌جا تونسی‌ها، افغانستانی‌ها، مراکشی‌ها و ملیت‌های مختلفی حضور داشتند، پیام فرستادند و اعلام همبستگی کردند. این درد مشترک ما است. ما بایستی برای ایستادگی مقابل ستم و ستمگر ضمن کوشیدن در راه روشنگری، همراه پیدا کنیم و از خودمان بیرون بیاییم.» 

کنفرانس پاریس، برای روشن‌گری در خصوص کشتاری سیاسی برگزار شد که جمهوری اسلامی همواره آن را پنهان نگه داشته بود و گره خورد به اسم مهسا امینی، قتل‌هایی که اگرچه همچنان توسط جمهوری اسلامی جریان دارد اما دیگر نمی‌تواند آن‌ها را در سیاهی خود، پنهان نگه دارد.